آیا میدانستید تمام مواد غذایی که روزانه استفاده می‌کند و برای ادامه زندگی خود به آن نیاز دارید به طور مستقيم و غیر مستقیم از خاک بدست می آید؟  در واقع خاک  نوعی رسوب است خاک  را می توان مواد آلی و غیرآلی روی سطح زمین تعریف کرد که محیطی را برای رشد گیاهان فراهم می کند. خاک که در طول زمان و به کندی ایجاد می شود، از مواد مختلف زیادی تشکیل شده است. در خاک مواد غیرآلی و نیز موادی که حیات ندارند وجود دارد که شامل سنگ های فرسایش یافته و مواد معدنی هستند. فرسایش فرآیندی مکانیکی و یا شیمیایی است که در اثر آن سنگ ها به قطعات کوچک تری تبدیل می شوند. و در اثر همین فرسایش نیز خاک ها به وجود می آیند.

دوستان عزیز اگرتمایل دارید بیشتر و حتی به طور تخصصی در مورد خاک و انواع آن بدانید میتوانید با مطالعه بخشهای مختلف سایت گل بام و دنبال کردن مطالب مربوط به آن به اطلاعات بیشتری دست یابید.

و اما به سراغ عوامل تشکیل دهنده خاک میرویم :

مواد مادر : موادی که خاک از آن حاصل می‌شود ممکن است سنگ بستر زیرین خاک و یا لایه ای از رسوبات ناپیوسته باشد. و همینطور جالب است بدانید که جنس سنگ مادر به نحوی بر هوازدگی و نیز سرعت تشکیل خاک تاثیر می‌گذارد.

زمان : اگر هوازدگی در مدت زمان کوتاهی عمل کند ویژگی های سنگ مادر تا حدود زیادی در خاک دیده می شود.

وقتی فرآیند هوازدگی ادامه یابد تاثیر مواد مادر در خاک تحت تاثیر سایر عوامل قرار میگیرد.

آب و هوا : آب و هوا مهم ترین عامل کنترل کننده تشکیل خاک است. این عامل میزان اثر هوازدگی شیمیایی یا مکانیکی را مشخص می کند و ضمنا تاثیر مهمی بر سرعت و عمق هوازدگی دارد.

گیاهان و جانوران : عمل اصلی گیاهان و جانوران فراهم کردن مواد آلی خاک است. بعضی از خاک ها تقریبا به طور کامل از مواد آلی ترکیب یافته اند در حالی که خاک صحرا ها ممکن است درصد کمی مواد آلی داشته باشند. منبع اصلی مواد آلی گیاهان هستند.

شیب : شیب بر میزان فرسایش و مقدار آب موجود در خاک تاثیر عمده دارد در دامنه های شیب‌دار اغلب خاک کمتری تشکیل می‌شود.

به طور كلي خاك محل اســتقرار و منبع تأمين آب و مواد غذايي براي گياهان اسـت.

 علاوه بر آن، اكسيژن لازم براي گياه به وسيله خلل و فرج خاك به گياه مي رسد و گاز دي اكسيد كربن زايد به وسيله ي اين حفرات از خاك خارج مي گردد. از آغاز پيدايش كشــاوزري، خاك، محيطي طبيعي براي حفظ و رشــد گياهان شناخته شده اســت. ليكن با ايجاد شهرها و توســعه هاي عمراني، از ديدگاه مهندسي خاك به عنوان شالوده راه ها و ســاختمان ها شناخته شــد. در حال حاضر خاك براي بسياري مصارف مهندسي، از جمله دفــن زباله ها و مــواد زايد ديگر نيز مورد اســتفاده قرار مي گيرد. بنابرايــن تعريف خاك از نظر مهندسي راه و ساختمان با تعريف متخصصين كشاورزي متفاوت است. از نظر كشاورزي، خاك به مجموعه فعالي گفته مي شــود كه در ســطح زمين، از اثر مشترك آب و هوا و موجودات زنده  (گياهان و جانوران) برســنگ ها، در طول زمان و پس از تكامل تدريجي به وجود مي آيد. با این تعريف خاك كشــاورزي و زراعي يك محيط بي جان و ثابت و محدود به چند ســانتي متر نيست بلكه يك ماده پيچيده و متحرك محســوب مي شــود كه در طول زمان موادي به آن اضافه و يا از آن خارج شده در نتيجه تغيير شكل يافته است.در خاك لايه ها و طبقاتي تشــكيل مي شــود كه از نظر جنس، رنــگ و ضخامت با يكديگر تفاوت دارند اين لايه ها در خاك شناسي، افق خاک ناميده مي شود. مجموع افق هاي خاك را نيمرخ خاك يا پروفيل خاك مي گويند.

بخش جامد خاك

بخش جامد خاك از دو قسمت تشكيل مي شود:

1 -مواد معدني 2 -مواد آلي

مواد معدني : ذرات ريز و درشــت خاك با ابعاد و شــكل هاي مختلف اســت كه از كاني هاي حاصل از تخريب و تجزيه ســنگ ها (به صورت اصلي يا تغيير شــكل يافته) تشــكيل شده است اين گونه مواد براساس اندازه يا قطر به ذرات، شن، سیلت، رس تقسیم می‌شوند.

مـواد آلي: در خاك علاوه بر ريشــه گياهان انواع جانداران درشــت (كرم ها و موريانه  ها  حشرات و ...) و موجودات ريز (قارچ ها- باكتري ها- جلبك ها و ...) زندگي مي كنند. اين موجودات  همگی در اثر فعالیت مواد آلي درخاك ايجاد مي كنند. به عنوان مثال باكتري ها و قارچ ها باعث تجزيه گياهان در خاك شــده، مواد آلي ريزي به نام هوموس (گياخاك) توليد مي كنند. هوموس مانند رس داراي خاصيت كلوئيدي مي باشــد و ضمن جــذب آب و نگهداري مواد غذايي، ذرات معدني خاك را به هم مي چســباند و لذا در تشــكيل ســاختمان خاك نقش اساسي دارد.

خاک بستری برای حفظ پوشش گیاهی و تامین امنیت غذایی است اما در کشور ما سالانه حدود ۱۶.۷ تن در هکتار خاک از دست می‌رود این در حالیست که برای تشکیل یک سانتیمتر خاک ۱۰۰ سال زمان نیاز است.

خاک بستری برای حفظ پوشش گیاهی است. پوشش گیاهی به کشور ما که در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، کمک می‌کند که شرایط اقلیمی متعادلی داشته باشد و از حداقل بارندگی بیشترین استفاده را ببریم.

خاک سبب می‌شود که بارش‌های رگباری مناطق مختلف کشور به‌سرعت تبدیل به سیل و از دسترس خارج نشود. هر چه خاک غنی‌تر باشد امکان نفوذ و جذب آب بیشتر می‌شود و در نتیجه می‌توانیم از یک سفره زیرزمینی و آبخوان مناسب برخوردار باشیم.

برای حفظ خاک باید از بالادست حوضه‌های آبخیز عملیات حفظ خاک انجام شود. این عملیات چند شیوه دارد که اولین و مهمترین آن حفظ پوشش گیاهی در اراضی شیبدار است. پوشش گیاهی در این اراضی کمک می‌کند که هنگام بارش باران ذرات خاک شسته نشوند و فرسایش خاک اتفاق نیفتد.

از دیگر اقدامات حفظ خاک می‌توان به عملیات مکانیکی مانند سدهای کوتاهی که برای کنترل رسوب و فرسایش طراحی می‌شوند، اشاره کرد. از عملیات بیومکانیکی نیز برای حفظ خاک استفاده می‌شود که پوشش گیاهی را تقویت و فرسایش را کنترل می‌کند.