در این مطلب به تاریخچه روف گاردن یا بام باغ در ایران می پردازیم ، هرچند در ایران باستان ، ساختمان ها به شکل امروزی نبودند ، اما نیاکان ما با ترکیبی از هنر معماری و باغبانی و کشاورزی ، فضاهای سبزی مشابه بام باغ های امروزی ایجاد می کردند ، که هم باعث زیبایی و طراوت محیط زندگی آنها میشد و هم نیاز به منابع غذایی و کشاورزی را تا حدی تامین می کرد . در حالی که مفهوم روف گاردن یا بام سبز اغلب به عنوان پدیده‌ای مدرن و غربی شناخته می‌شود، اما ریشه‌های این ایده در ایران باستان عمیق و پربار است. معماری ایرانی، همواره پیوندی ناگسستنی با طبیعت و استفاده هوشمندانه از آن داشته است. شواهد تاریخی و باستان‌شناسی نشان می‌دهد که نیاکان ما، هزاران سال پیش، با درک عمیقی از اقلیم و نیاز به ایجاد فضاهای دلپذیر، از پشت‌بام‌ها و سطوح مرتفع برای کشت گیاهان و ایجاد باغچه‌های کوچک بهره می‌بردند. این مقاله به بررسی تاریخچه روف گاردن در ایران باستان و نشانه‌های آن در معماری و تمدن‌های کهن می‌پردازد.
برای طراحی و اجرای روف گاردن با ما تماس بگیرید.
ساختار پلکانی با پوشش گیاهی، زیگورات های 3000 سال پیش از میلاد مسیح در ایران
ایده ساختارهای پلکانی با پوشش گیاهی، پیش از آن در بین‌النهرین و به خصوص در تمدن ایلام در جنوب غربی ایران، رواج داشته است. در قسمت زیر به برخی از آنها می پردازیم :
زیگورات چغازنبیل (حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد مسیح) : این معبد عظیم و پلکانی در استان خوزستان، ایران، یکی از نمونه‌های برجسته معماری ایلامی است. هرچند شواهد مستقیمی مبنی بر وجود باغ‌های وسیع بر روی طبقات آن در دست نیست، اما ساختار پلکانی و فضای وسیع هر طبقه، امکان کشت گیاهان و حتی درختچه‌های کوچک را فراهم می‌آورده است. فلسفه وجودی این سازه‌ها، ارتباط با آسمان و نمادی از کوه مقدس بوده که طبیعت‌گرایی را تداعی می‌کند.
باغ های ایرانی دوران هخامنشی و پس از آن تا چهارباغ های تهران
ایران با تشکیل حکومت هخامنشیان ، بنیان گذار بسیاری از آداب و رسوم ، قوانین شهری و حکومتی و فرهنگ و تمدن در جهان شد ، متاسفانه به دلیل اینکه بسیاری از قسمت های تاریخ ما را مورخان غرب نوشته اند و بیشتر کتاب های غربی در مورد ایران چاپ شده است ، تاریخ این سرزمین به درستی و کامل معرفی نشده است و در بسیاری از موضوعات سانسور و یا تحریف شده است ، هر چند که از باغ های ایرانی در زمان هخامنشیان به دلیل حمله اقوام مختلف به ایران از جمله اسکندر و تخریب بسیاری از کاخ ها و عمارت های ایرانی ، چیز زیادی نمی دانیم ، اما بررسی تاریخی به این نتایج می رسیم که در زمان هخامنشیان به فضای سبز و آبیاری توجه ویژه ای می شده است ، باغ ایرانی، که شهرتی جهانی دارد ، با هندسه دقیق، محورهای آبی و تقسیم‌بندی چهارگانه، نمادی از بهشت زمینی است. اگرچه این باغ‌ها عمدتاً در سطح زمین قرار داشتند، اما اصول طراحی و سیستم‌های آبیاری آنها، الهام‌بخش رویکرد به روف گاردن در فلات ایران بوده است :
تراس‌بندی و باغ‌های پلکانی : در زمان هخامنشیان به تراس بندی و فضای سبز در باغ و عمارت ها ، کاخ ها و بقاع و قلعه ها توجه ویژه ای شده است ، در مناطق کوهستانی و شیب‌دار ایران، مانند برخی از باغ‌های دوران هخامنشی و ساسانی، از سیستم تراس‌بندی برای ایجاد سطوح مختلف باغ استفاده میشد. این تراس‌ها، اگرچه بام به معنای امروزی نبودند، اما اصول مهندسی مربوط به زهکشی، تثبیت خاک و آبیاری در سطوح مختلف را به کار می‌گرفتند که برای طراحی روف گاردن ضروری است.
باغ‌های صفوی بر روی ایوان‌ها و عمارت‌های بلند : دوران صفوی نیز با گسترش باغ های ایرانی و سیستم آبیاری و ایجاد حوض ها و آبریزها در عمارات صفوی ، طرح هایی جدید در معماری و فضای سبز ایران به وجود آمد ، در دوران صفویه و پس از آن، در کاخ‌ها و عمارت‌های بزرگ، ایوان‌های وسیع و گاه چند طبقه وجود داشتند که می‌توانستند میزبان گلدان‌های بزرگ، حوض‌های کوچک و حتی کرت‌های سبزی‌کاری باشند. این‌ها نمونه‌های اولیه و ساده‌تر روف گاردن به شمار می‌روند.
برای طراحی و اجرای روف گاردن با ما تماس بگیرید.
بام های خاکی مناطق کویر و بیابانی و فضای سبز
ایران یک کشور نیمه خشک می باشد و در قسمت های مرکزی آن ، بارش کم بوده و هوایی خشک دارد ، در بسیاری از مناطق ایران، به خصوص در مناطق کویری و گرم و خشک، معماری به گونه‌ای بود که از پشت‌بام‌ها به عنوان یک جزء حیاتی در کنترل اقلیم استفاده میشد:
خانه‌های گلی و سقف‌های خاکی : در شهرهایی مانند یزد و کاشان، خانه‌های باستانی اغلب دارای سقف‌های مسطح با لایه‌ای ضخیم از خاک و کاه‌گل بودند. این سقف‌ها به عنوان عایقی بسیار مؤثر در برابر گرمای تابستان و سرمای زمستان عمل می‌کردند. این بام‌ها پتانسیل بالایی برای کشت گیاهان مقاوم به خشکی یا حتی ایجاد باغچه‌های کوچک سبزیجات فصلی را داشتند.
استفاده از مصالح بومی و سازگار با اقلیم : ساختار این بام‌ها نشان‌دهنده درک عمیق از مصالح بومی و توانایی آنها در ایجاد یک ریزاقلیم مطلوب بود که اساس روف گاردن‌های پایدار امروزی است.
آبیاری سنتی باغ های ایرانی و قنات های ایرانی
قنات‌ها ، شاهکار مهندسی آب در ایران باستان، نقش کلیدی در تأمین آب برای شهرها و مزارع داشتند. احتمالاً در برخی موارد، سیستم‌های مشابه (هرچند در مقیاس کوچک‌تر) برای آبیاری سطوح مرتفع و باغچه‌های روی سقف نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند:
انتقال آب به ارتفاعات: با توجه به نبوغ ایرانیان در مهندسی آب، بعید نیست که روش‌هایی برای انتقال آب به پشت‌بام‌ها برای مقاصد کشت و کار وجود داشته است، هرچند شواهد باستان‌شناسی مستقیم کمیاب است.
حوض‌های ذخیره آب روی بام‌ها: وجود حوض‌ها یا آب‌انبار‌های کوچک بر روی بام‌ها می‌توانسته به ذخیره آب و استفاده از آن برای آبیاری گیاهان کمک کند.
روف گاردن یا بام باغ های ایرانی ، ابتکاری از معماری و باغبانی و کشاورزی در ایران کهن
اگرچه مفهوم مدرن روف گاردن با فناوری‌های پیشرفته امروزی متفاوت است، اما بذر این ایده هزاران سال پیش در خاک تمدن ایران باستان کاشته شد. از ساختارهای پلکانی زیگورات‌ها گرفته تا باغ‌های زیبا و معماری سازگار با اقلیم، شواهد نشان می‌دهد که نیاکان ما درک عمیقی از مزایای ترکیب طبیعت و بنا داشته‌اند. این میراث غنی می‌تواند الهام‌بخش طراحی روف گاردن‌های مدرن در ایران باشد، تا با تلفیق دانش باستان و فناوری‌های نوین، بام‌هایی سبز و پایدار خلق کنیم که نه تنها به زیبایی شهرها می‌افزایند، بلکه با اقلیم این سرزمین نیز هماهنگ باشند. روف گاردن، در واقع، بازگشت به یک سنت دیرینه در معماری و زندگی ایرانی است.
برای طراحی و اجرای روف گاردن با ما تماس بگیرید.